اسرار موفقیت مبلغان(2)
5 - اخلاص
اخلاص از ابتداییترین صفات یک مبلغ دین است که مهمترین عامل تاثیر تبلیغ پیامبران و رمز بقای مکتب اهل بیت علیهم السلام نیز هست، چرا که اگر تبلیغ برای خدا صورت نگیرد، اثری بر دلها نخواهد گذاشت و هدف از آن تامین نخواهد شد.
همچنان که جاودانگی آثار قلمی و بیانی بعضی از بزرگان نشات گرفته از تلاش مخلصانه آنهاست. علی علیه السلام تمام وجودش برای خدا بود. میفرماید: «ان من احب عباد الله الیه عبدا اعانه الله علی نفسه... قد اخلص لله فاستخلصه؛ (1)
بدون تردید محبوبترین بنده خدا کسی است که خدا او را در پیکار با نفس یاری داده است... و کردار خود را خالصانه [به دور از ریا] برای خدا انجام دهد و خدا هم وی را بپذیرد.»
در سایه خالصانه عمل کردن است که یک مبلغ به همه اهداف خود خواهد رسید و تبلیغش مۆثر خواهد شد.
مبلغ دینی باید به نیت اطاعت از دستورات خداوند و تقرب به حضرت باری تعالی، کار تبلیغی خویش را به دور از ریا و منافع مادی انجام دهد تا سخنش بر دلها نشیند.
علی علیه السلام فرمودند: «رحم الله امرا... قدم خالصا وعمل صالحا؛ (3)خداوند رحمت کند کسی را که... اعمال خالص [به دور از ریا] پیش فرستد و عمل صالح [و شایسته] انجام دهد.» همچنین فرمودند: «واعملوا فی غیر ریاء ولا سمعة فانه من یعمل لغیر الله یکله الله لمن عمل له؛ (4) در کارها ریا و تظاهر و خودنمایی به خرج ندهید، چون هر کس کاری برای غیر خدا انجام دهد، خداوند او را به همان که برای او کار کرده است، وامی گذارد.»
مرحوم کلینی از وجود امام صادق علیه السلام نقل میکند که حضرت فرمودند: «من اراد الحدیث لمنفعة الدنیا لم یکن له فی الاخرة نصیب ومن اراد به الاخرة اعطاه الله خیر الدنیا والاخرة؛ (5) هر کس حدیث [گویی] را برای منافع دنیوی اراده کند، بهرهای از آخرت نخواهد داشت و هر کس به قصد آخرت آن را اراده کند، خداوند خیر دنیا و آخرت را به او میدهد.»
بنا به فرموده حضرت علی علیه السلام اخلاص و راستی موجب نابودی دشمنان با یاری خداوند است. آن حضرت میفرماید: «فلما رای الله صدقنا انزل بعدونا الکبت؛ (6) هنگامی که خداوند راستی [و اخلاص] ما را ببیند، خواری و ذلت را بر دشمنان ما نازل میکند.» یکی از آفات کار تبلیغی این است که مبلغ در کار خود منافع مادی، پست، مقام و... را اصل قرار دهد و نیت خود را برای خدا خالص نگرداند، در حالی که خداوند تنها به اعمالی عنایت و توجه دارد که با نیتی پاک و قلبی صاف صورت گیرد.
به قول سعدی:
عبادت به اخلاص نیت نکوست وگرنه چه آید زبی مغز پوست
برو جان بابا در اخلاص پیچ که نتوانی از خلق رستن به هیچ
پاک ساز از غیر دل وز خود تهی شو چون حباب گر سبک روحی توانی خیمه زد بر روی آب (7)
6 - صبر و استقامت
هیچ کاری بدون زحمت صورت نمیگیرد. همه فعالیتهای انسان، هر کدام به نوبه خود دارای زحمات و مشکلاتی هستند که باید با آنها دست و پنجه نرم کرد. کارهای فرهنگی نیز دارای مشکلات خاص خود هستند. یک مبلغ که میخواهد با فراهم کردن بستری مناسب کار تبلیغی فرهنگی خود را انجام دهد، بی شک با مشکلاتی روبرو خواهد شد. چه از لحاظ امکانات رفاهی برای زندگی و چه برای کار تبلیغی. آنچه که مهم است، این است که میخواهد ادامه دهنده راه سفرا و اولیای الهی باشد که با تمام وجود در برابر هجمههای سیاسی و اجتماعی پایداری کرده، مدال زرین «صبر در مقابل سختی» را زینت بخش خویش کردند. (8)
مبلغ در محل تبلیغ خود با انواع مشکلات روبروست و کمتر کسی است که بدون مشکل و مانع بتواند وظیفه تبلیغی خویش را انجام دهد. حضرت امیرعلیه السلام به همگان توصیه کرده اند که اگر به گرفتاری برخورد کردید، صبر کنید که سرانجام نیک، در سایه بردباری است. «وان ابتلیتم فاصبروا فان العاقبة للمتقین؛ (9) اگر مبتلا شدید، پس استقامت و بردباری را پیشه خود سازید که سرانجام نیک [و پیروزی راستین] از آن تقوی پیشگان است.»
همچنین فرمودند: «واستشعروا الصبر فانه ادعی الی النصر؛ (10) پایداری و استقامت را پیشه خود سازید که این خصلت مایه پیروزی است.»
انبیا و سفرای بزرگ الهی بدون استثنا در مقابل ناملایمات و تندیها و اذیت و آزارهایی که صورت میگرفت، صبر کردند (11) و در سایه این پایمردی به نتیجه دلخواه خود که همان ابلاغ پیام الهی است، رسیدند. گاه در محل تبلیغ با افراد و گروههایی سر و کار داریم که از روی جهالت و عدم اطلاع باعث کندی کار تبلیغ میشوند و مبلغ دین را افسرده میکنند.
تنها سلاح برنده در چنین مواقعی سوار شدن بر مرکب راهوار صبر است که بی شک سوار را سالم به منزل خواهد رساند. امام علی علیه السلام فرمود: «رحم الله عبدا... جعل الصبر مطیة نجاته؛ (12) خدا رحمت کند کسی را که... صبر و استقامت را مرکب راهوار نجات خویش برگزیند.»
گاه اتفاق میافتد که یک مبلغ توانمند در اثر دعواهای قومی، قبیلهای، حزبی، سیاسی و... ناخواسته از طرف برخی از گروهها تحت فشار قرار میگیرد. توصیه حضرت امیرعلیه السلام این است که «علیکم بالصبر فان الصبر من الایمان کالراس من الجسد؛ (13) صبر و استقامت را پیشه خود سازید زیرا بدون تردید، نسبت میان صبر و ایمان، همان نسبت میان سر و بدن است.»
اگر در این درگیریها خدای نکرده، بیتابی و جزع، جای صبر و بردباری را بگیرد، نتیجه مطلوبی نخواهد داد. امام علی علیه السلام فرمود: «من لم ینجحه الصبر اهلکه الجزں (15) کسی را که صبر و بردباری نجات ندهد، بیتابی و جزع وی را از پای درآورد.» همچنین به اشعث فرمود: «ان صبرت جری علیک القدر وانت ماجور وان جزعت جری علیک القدر وانت مازور؛ (16) [ای اشعث!] اگر صبر و خویشتن داری را پیشه خودسازی آنچه که مقدر است، تحقق مییابد و تو پاداش [صبر خود] را به دست خواهی آورد. و اگر جزع و بیتابی کنی آنچه که بر تو مقدر است، تحقق یابد، در حالی که وزر و گناه را برای خودت دست و پاکرده ای.»
بنابر آنچه گفته شد، صبر و پایداری در مقابل مشکلات و ناملایمات اجتماعی و سیاسی، یکی از عواملی است که باعث موفقیت مبلغ در عرصه تبلیغ دین خواهد شد.
پی نوشت ها:
(1) نهج البلاغه، خطبه 87.
(2) ایاز طالش.
(3) نهج البلاغه، خطبه 76.
(4) همان، خطبه 23.
(5) کافی، ج 1، ص 46.
(6) نهج البلاغه، خطبه 56.
(7) وحشی بافقی.
(8) نهج البلاغه، خطبه 193. «وصبرا فی شدة؛ در هنگام سختی و گرفتاری صبور و بردبارند.»
(9) همان، خطبه 98.
(10) همان، خطبه 26.
(11) احقاف/35. «فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل» ؛ «پس همان گونه که پیامبران نستوه صبر کردند، صبر کن.»
(12) نهج البلاغه، خطبه/76.
(13) همان، حکمت 82.
(14) حافظ.
(15) نهج البلاغه، حکمت 189.
(16) همان.
تهیه وتنظیم:جواددلاوری-گروه حوزه علمیه تبیان